595. Poeha en de Gewone melkdistel (Sochus oleraceus L.)

De Gewone melkdistel is geen distel. De benaming Sonchus komt van het Griekse somphos, dat hol of zacht betekent. Oleraceus zou afgeleid kunnen zijn van het Latijnse Olens, wat welriekend betekent, of Olus wat erop duidt dat hij eetbaar is. Het is een plant met een doffe blauwgrijze waas over zich. De bloemen zijn lichtgeel. Het blad aan de voet heeft een bijzondere driehoekige vorm. De stengel is hol en bij beschadiging stroomt er wit melksap uit. De Gewone melkdistel is een pionier en houdt van een ruige verwilderde plek. De plant werd eeuwenlang door de mensen gegeten en ook als veevoer gebruikt. De Maori’s in Nieuw-Zeeland eten de planten nog steeds als sla en noemen het Poeha. Een naam die ongetwijfeld een Nederlandse oorsprong heeft en goed binnen het huidige wereldbeeld past. In het Nederlands betekent ‘poeha’ onder andere: grootspraak, dikdoenerij, kapsones, heisa, opschepperij, kouwe drukte, overdreven doen.

594. Het bamboemysterie

 

Bamboe behoort tot de grassenfamilie. De stengels van bamboe zijn hol en op geregelde afstanden van elkaar ontstaan knopen waaraan de bladeren groeien. Sommige bamboesoorten in Azië kunnen een hoogte van 50 meter bereiken. In één dag kan zo’n plant 20 centimeter in lengte toenemen.

Met de bloei is iets bijzonders aan de hand. Sommige bamboesoorten (de soorten die een pol vormen) bloeien zelden. Eens in de ongeveer honderd jaar en dan komen deze bamboeplanten wereldwijd op hetzelfde moment in bloei om vervolgens massaal af te sterven. Hoe is het mogelijk dat deze planten, die verschillend in leeftijd kunnen zijn en soms op duizenden kilometers van elkaar staan, tegelijkertijd gaan bloeien? Je zou zeggen dat dit wel afstammelingen van één bamboeplant moeten zijn, klonen zogezegd, met eenzelfde ‘ingebouwde’ genetische tijdklok. Dit geldt dus niet specifiek voor één enkele soort, maar diverse soorten bamboe laten dit fenomeen zien. Grote Aziatische bamboebossen kunnen zomaar ineens gaan bloeien en sterven daarna massaal af. Het is een mysterie waar de deskundigen nog niet uit zijn.

593. De oorworm

 

De oorworm is een insect dat wereldwijd voorkomt. De benaming heeft niets te maken met een worm of met een verblijf in het oor. Waarschijnlijk is de naam ontstaan in vroegere tijden toen het insect gebruikt werd als een middel tegen oorpijn. De insecten werden gedroogd, vermalen, vermengd nog met andere stoffen en in het oor gedruppeld.

De anatomie van de oorworm omvat o.a. de karakteristieke zogeheten cerci aan het achterlijf, die op een tang lijken. Ze dienen voor verdediging en communicatie. Steken of bijten doen ze overigens niet, hoogstens voel je een niet pijnlijk ‘kneepje’. Oorwormen vertonen opvallend sociaal gedrag zoals ouderlijke zorg en het leven in groepen. Ze communiceren door middel van feromonen, geluidssignalen, wrijving van hun vleugels en door het samentrekken van hun cerci. Ja, een oorworm heeft vleugels, maar hij gebruikt ze zelden of nooit. De levenscyclus omvat ei, nimf, en volwassen stadia, waarbij de vrouwtjes zorgzaamheid tonen door hun eieren te beschermen totdat ze zijn uitgekomen. Oorwormen zijn vooral in de nacht actief. Ze voeden zich voornamelijk met dood plantenmateriaal en zijn vaak te vinden op donkere vochtige plekjes in spleten, kieren en ook bloemen en planten. In de tuin kom ik ze wel tegen bij de ‘vogelnestjes’ die de Wilde peen vormt als de bloemen uitgebloeid zijn en de bloemsteeltjes zich dichtvouwen. Er ontstaat dan een beschermende holte waar ze zich blijkbaar in hun element voelen.

Ik had in mijn tuin op de aarde een rvs-plaatje neergelegd om iets anders te onderzoeken. Maar toen ik dit plaatje na een paar weken weghaalde keek ik in het nest van een oorworm die daarin haar eitjes had gelegd. De eerste foto heb ik gemaakt op 9 maart. Bijna een maand later, op 4 april, kwamen de eerste eitjes uit. Op 23 april verzorgde moeder de kleintjes nog en op 10 mei waren alle oorwormen verdwenen. In plaats daarvan huisde een flinke duizendpoot in de schuilplaats. Deze heeft waarschijnlijk alle oorwurmpjes opgegeten.

592. Het geheim van de koningsstoel

 

U moet niet verbaasd zijn als koning Willem Alexander straks bij het voorlezen van de troonrede door zijn stoel zakt. Ik zit daar al een aantal jaren op te wachten. Die stoel mist namelijk een grote koperen schroefbout en die bout heb ik in mijn bezit (zie de foto hierboven). 

Het zit zo: ik was een jaar of 10 en zat op de basisschool. We gingen op schoolreisje naar de Tweede Kamer met een rondleiding in de Ridderzaal. Op die bewuste dag verzamelden de leerlingen en leerkrachten zich geïnteresseerd rondom de gids en de koningsstoel die daar stond. Ook toen al had ik een hekel aan rondleidingen en was ik in m’n eentje áchter de stoel gaan staan. Ik bekeek de verbindingen, de stof en de stevige koperen bouten waarmee de verbindingen geborgd waren. Een van die bouten stak wat uit en er zat beweging in. Met enige moeite kon ik de bout helemaal losdraaien en stak deze in mijn zak. Het voelde als een rijk bezit. De rest van de rondleiding hield ik me verder gedeisd en luisterde aandachtig naar het verhaal van de gids. Diezelfde koperen bout (zichtbaar op de foto hierboven) heb ik al die jaren zorgvuldig bewaard en is tegelijkertijd het harde bewijs. Als de schroeven van de koningsstoel intussen niet bij een restauratie vervangen zijn, dan zitten er in de stoel nog een aantal van deze zelfde oude koperen schroefbouten. Een daarvan is verdwenen, die van de dwarsverbinding van de zitting. Ook dit jaar wacht ik in opperste spanning af.

591. Hoekjes

 

590. Hand op de rug

 

589. Openluchtlezers (2)